Siniša I. Kovačević

 

DVADESET GODINA OD SMRTI UGLEDNOG VIZANTOLOGA I BORCA ZA GRAĐANSKE VREDNOSTI

 

Sećanje na profesora Ivana Đurića

     Ove godine se navršavaju dve decenije od smrti Ivana Đurića (1947-1997), uglednog profesora i vizantologa. Iako je potekao iz porodice uglednih lekara, od kojih su neki bili univerzitetski profesori, Ivan Đurić je upisao studije istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Kao značajna referenca u biografiji profesora Đurića, često se navodi podatak da je bio poslednji učenik utemeljivača beogradske vizantološke škole – akademika Georgija Ostrogorskog (1902-1976). Činjenica da je diplomirao i magistrirao kod tada najpriznatijeg svetskog vizantologa, kao i da je čuveni profesor njegovu želju da se posveti proučavanju srednjovekovne književnosti preusmerio na vizantologiju, nisu uticali da Đurić u više navrata istakne kako sebe smatra pravim učenikom akademika Božidara Ferjančića (1929-1998).

     Jedna od mnogih vrlina profesora Ferjančića ogledala se i u tome da svojski podržava studente koji su po mnogo čemu bili sušta suprotnost njegovom intelektualnom profilu i navikama, slično velikom umetniku koji među svojim talentovanim sledbenicima posebnu pažnju iskazuje onom koji je od njega samog najviše različit. Mada su po mnogo čemu bili oprečnih mišljenja, prvobitni odnos učitelj-učenik je vremenom prerastao u istinsko prijateljstvo dvojice kolega. Otuda je profesoru Ferjančiću najteže pao odlazak iz struke jednog od najperspektivnijih izdanaka beogradskog vizantološkog kruga, a posebno vest o Đurićevoj smrti u Parizu (1997), koja se desila nekoliko meseci pre smrti njegovog prijatelja i mentora Božidara Ferjančića (1998).

     Kao i mnogi vizantolozi koji su delovali u našoj sredini tokom druge polovine 20. veka, Ivan Đurić je prevashodno, mada ne isključivo, bio okrenut poznovizantijskoj istoriji. Među mnogobrojnim studijama na ovom polju posebno se izdvaja njegovo najčuvenije delo “Sumrak Vizantije – vreme Jovana VIII Paleologa 1392-1448″, koje je doživelo pet izdanja (Beograd 1984 i 2007, Zagreb 1988, Rim 1995, Pariz 1996). Da okrenutost kasnoj Vizantiji nije bila Đurićeva jedina preokupacija svedoče i njegova dva značajna rada: “Porodica Foka – uspon jedne vojničke aristokratske porodice” (1976) i “Romejski govor i jezik Konstantina VII Porfirogenita” (1986). Profesor Đurić je bio posebno ponosan na svoje delo “Teodor Metohit – poslaničko slovo, prevod i komentar” (1986), govoreći da prevod složenog grčkog teksta pisanog arhaičnim jezikom i po svim pravilima kitnjaste vizantijske retorike, spadaju u najbolje redove koji su izašli ispod njegovog istoričarskog pera.

     Profesor Ivan Đurić je imponovao svojom pojavom, elokvencijom, poznavanjem prošlosti Srbije, kao i vizijom da bi kroz procese demokratizacije i reformi naša država mogla da stekne mesto u porodici zemalja koje čine Evropsku Uniju. Često je napominjao da inat, “vulgarni” nacionalizam i ksenofobičnost, nisu dobri saveznici naše evropske perspektive i neminovnih integracija koje bi trebalo da nas uvedu u grupu privrednih i kulturnih partnera razvijenih država Zapada. U tom smislu, žestoko se suprotstavljao onim snagama koje su, kako je imao običaj da kaže, od “zapada poznavali jedino Zapadnu Moravu”, aludirajući pri tom na “oca nacije”.

Predviđajući rat na prostorima nekadašnje Jugoslavije, uporno se zalagao za mirno rešenje već zahuktalih međuetničkih sukoba, napominjući kako su pregovori jedini pravi način za prevazilaženje problema. Decembra 1990, uprkos neregularnim i nedemokratskim uslovima, prihvata da bude kandidat na izborima za predsednika Srbije, i sa gotovo 300.000 osvojenih glasova zauzima treće mesto u Republici (a prvo u Vojvodini) među medijski znatno bolje podržanim konkurentima iz drugih stranaka.

Početkom 90-ih godina, talas nacionalizma i pretnji primorao ga je da napusti zemlju, iz koje je, kako je naveo u jednom od svojih poslednjih intervjua, otišao kao “dobrovoljni izgnanik”. U Parizu se prevashodno vratio struci, radeći na College de France, a zatim i na Universite de Paris VIII, gde je držao predavanja sve do poodmaklog stadijuma svoje bolesti. Promenivši sredinu nije zanemario svoj politički angažman. Ivan Đurić veoma aktivno održava veze sa liberalno orijentisanom opozicijom u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hrvatskoj. Za Srbiju je nastavio da traži nova rešenja i odgovore, smatrajući da mu “iskustvo distance” omogućava da bolje sagleda prilike u svetu, i namere evropskih lidera prema zemljama zapadnog Balkana.

Ivan Đurić je preminuo u Parizu 1997. godine. Njegovi nekadašnje kolege sećaće ga se kao naučnika svetskog formata, studenti kao pronicljivog, duhovitog i zanimljivog predavača, a politički sledbenici i prijatelji kao vizionara i vrsnog sagovornika koji je blagovremeno ukazivao na naše slabosti i greške nadajući se da nećemo klonuti u nastojanjima da se pridružimo zajednici zemalja koje su nosioci najprogresivnijih tokova u Evropi i svetu.

Porodica Foka

 

Potpisnik ovih redova imao je sreću da kao student istorije umetnosti sluša predmet Istorija Vizantije kod akademika Božidara Ferjančića i docenta Ivana Đurića i Radivoja Radića. Pored nekoliko prozaičnih i suvoparnih opštih mesta u koje se po pravilu zaodene nečiji život, bez obzira koliko je on bio ispunjen mnogobrojnim zanimljivostima, navodim i jednu anegdotu koju nam je 1994. ispričao profesor Ferjančić. Naime, postdiplomcu Ivanu Đuriću je tokom 1974. zakazana odbrana magistarskog rada pod nazivom “Porodica Foka”. Kako je obaveštenje o datumu i vremenu odbrane bilo objavljeno u listu “Politika”, neposredno pred samo izlaganje primećen je neuobičajeno veliki broj posetilaca koji nisu bili poznati manjoj grupi prisutnih vizantologa i istoričara. Ljubazno upitani koje su profesije i šta ih u temi magistarskog rada posebno zanima, oni su odgovorili da su zoolozi sa odseka za biologiju te da su iz naziva teme (“Porodica Foka”) zaključili da će prisustvovati zanimljivoj odbrani rada o fokama, odnosno tuljanima, a ne o moćnoj porodici koja je pripadala vizantijskom vojnom plemstvu i nosila prezime Foka.

Vasilije Milnović

 

Draginja (Draga) Ljočić Milošević – avangarda srpskog feminizma

 

Draginja (Draga) Ljočić (1855, Šabac – 1926, Beograd) je bila prva žena doktor medicine i tek četvrta žena koja je na čitavom evropskom kontinentu doktorirala iz te oblasti. Istovremeno, njen život svedoči o borbi za ravnopravnost polova i velikoj ženskoj hrabrosti, pa danas možemo reći da je to bila jedna od najinteresantnijih žena u modernoj istoriji Srbije.

Prva srpska lekarka, sufražetkinja (pripadnica pokreta za jednako pravo glasa muškaraca i žena) i feministkinja, Draga Ljočić se od početka svoje lekarske karijere, iako sa diplomom Ciriškog univerziteta, neprestano morala boriti sa mizoginim stavovima svoje okoline, koji su pokušavali da je na svaki način diskvalifikuju, u stručnom i ljudskom smislu. Pokazujući bezbroj puta svoje stručno znanje, ali i veliku hrabrost i rodoljublje – kao bolničarka u srpsko-turskom ratu (1876-1878), nakon koga je postala prva žena sa činom poručnika, a potom i kao aktivni učesnik balkanskih ratova i Prvog svetskog rata – Draga Ljočić se, umesto sa lovorikama, uvek susretala sa zavišću muških kolega i otvorenim neprijateljstvima.

Uostalom, kao ciriški doktor medicine i sa činom ratnog poručnika, ova hrabra žena nije mogla čak ni da pronađe posao u državnoj službi u svojoj struci. Nekoliko puta joj je odbijan zahtev, uz najrazličitije apsurdne izgovore, da bi joj, tek nakon ličnih urgencija kraljice Natalije, bilo dozvoljeno da obavlja privatnu praksu. Tek nakon nekoliko godina, ona je primljena u državnu službu, ali kao lekarska pomoćnica. Posle njene neverovatne požrtvovanosti u ratu, unapređena je u sekundarnog lekara, ali sa daleko manjim pravima od svojih kolega: manja plata, bez povišica, sa istim brojem dežurstava kao i muškarci (iako je bila majka maloletne dece) i bez prava na penziju. Njeni dopisi tadašnjem Ministarstvu unutrašnjih dela i odgovori istog danas se mogu tumačiti i kao prilog istoriji borbe za rodnu ravnopravnost na ovim prostorima. Iako je u to vreme i sam dopis sa konkretnim stručnim zahtevima jedne žene smatran blasfemijom, Draga Ljočić se nije libila boriti se za svoja prava: „iz prakse dosadašnje gospode Ministara izlazi da ja mogu kao lekar služiti državu i preko trideset godina državne službe i da ni u položaju, ni u plati ne krenem ni malo dalje“. Jedan od niza odgovora, ovog puta od strane Načelnika Saniteta, naročito je živopisan: „ženskinja po samoj svojoj fizičkoj prirodi pozvano je da se naslanja na jačeg od sebe – na čoveka, koji će rukovoditi u njezinom životu“. Ova rodna diskvalifikacija nije bila dovoljna, pa je dodata i profesionalna nekompetencija zasnovana na polnoj inferiornosti: „da li bi gospođa Ljočić mogla biti sreski lekar, okružni, opštinski ili vojni lekar… Ko zna prirodu ženskinja koja je udata, taj neće mnogo tražiti razloga da kaže da gospođa Ljočić ne može ni jednu od gore pobrojanih dužnosti vršiti“. Bez obzira na sve njene kvalitete, ona je uskoro otpuštena iz službe, ali se veoma uspešno nastavila baviti privatnom lekarskom praksom.

Dodatni prilog opštem licemerju predstavlja činjenica da je Draga Ljočić jedino za vreme ratova bila izjednačavana sa svojim kolegama. Sve vreme trajanja ratova, ona je kao lekarka radila ravnopravno sa kolegama, a u srpsko-bugarskom ratu iz 1885. radila je i kao jedini lekar u tri bolnice u Beogradu. Ipak, to nije bilo dovoljno da joj se u mirnodopskim uslovima, na njene zvanične dopise, Ministarstvo obraća sa „poštovani doktore“, što je bilo uobičajeno prilikom dopisa njenim kolegama. Ovo, međutim, hrabru Šapčanku, koja se u Cirihu u toku studija upoznala sa idejama ruskih nihilista (preko koleginica iz Rusije) – što će definisati njene političke poglede, kao i odnos prema feminizmu – neće sprečiti da nastavi svoju borbu (koja je u ono vreme često poprimala donkihotovske obrise). Konačno, 1924. godine, priznata joj je penzija.

I pored ove, često uzaludne borbe, za osnovna prava – u vremenu koje i u drugim evropskim zemljama nije ženski pol prepoznavalo kao ravnopravan, naročito kada je u pitanju radno pravo – Draga Ljočić je upamćena kao jedna od najvećih dobrotvorki u istoriji naše medicine, što joj je obezbedilo ipak veliki, iako prećutni, ugled u društvu. Često je besplatno lečila decu, a osnovala je i Materinsko udruženje, čiji je cilj bio staranje o napuštenoj deci. Budući da su ova deca većinom bila vanbračna, društvo ni ovde nije propustilo da pokaže svoje licemerje, glasno kritikujući. Ipak, Draga je uspela da se izbori za zgradu, a nije dočekala otvaranje bolnice za žene i decu, za čije otvaranje se izuzetno zalagala. Bolnica je otvorena tri godine nakon njene smrti.

Iako je njena borba često bila bezuspešna, njen ugled je ostao neukaljan, a njen život i rad ostaje jedno od najboljih svedočanstava u istoriji žena u Srbiji XIX veka.

Vasilije Milnović

 

 

Pavle Savić

 

„Svojevremeno sam napustio Saveznu komisiju za nuklearnu energiju jer se nisam slagao ni sa načinom rada Komisije, ni sa planovima razvoja iskorišćavanja nuklearne energije. Sa Univerziteta sam otišao u penziju jer se nisam slagao sa raznim stvarima, a posebno sa radom na udžbenicima. Prihvatio sam da budem predsednik SANU jer želim da se naučno-istraživački rad približi industriji, da ona koristi rezultate tog rada i da naučnici ne moraju stalno da dokazuju da rade nešto korisno. Dosadilo mi je da se svakog dana izvinjavam što se bavim naučnim radom”

Pavle Savić

 

Šta god da je u životu radio, a bio je aktivan u mnogo oblasti, ma koliko se zbog svoje britke inteligencije i naglog temperamenta zamerao moćnicima, akademik Pavle Savić (1909, Solun – 1994, Beograd) je od svih bio uvek smatran velikanom srpske i svetske nauke, čovekom besprekornog integriteta, elementarnog poštenja i velike hrabrosti. Posle ranog detinjstva u Solunu, gde je njegov otac kao veterinar dobio službu u Slobodnoj carinskoj zoni Srbije, Pavle Savić je završio osnovno i srednje obrazovanje u Požarevcu i Beogradu, gde je, nakon mature, upisao Katedru za fizičku hemiju tadašnjeg beogradskog Filozofskog fakulteta. Njegova, kasnije legendarna, osobina da nema dlake na jeziku, već tada je došla do izražaja, kada je prilikom sukoba sa šefom katedre Milojem Stojiljkovićem, dao ostavku na mesto asistenta. Sudbina, koja se još mnogo puta očitovala u životu Pavla Savića, tada se prvi put pokazala. Budući odličan student, brzo je dobio mesto kod profesora Dragoljuba Jovanovića sa Medicinskog fakulteta, koji je bio saradnik Marije Kiri i čuvenog pariskog Instituta za radijum. Upravo će on omogućiti Saviću dobijanje stipendije francuske vlade.

Ono što je trebalo da bude šestomesečna stipendija (1935), na insistiranje Irene Žolio-Kiri, kćerke Marije i Pjera Kirija i same dobitnice Nobelove nagrade, produžilo se na petogodišnji rad na radioaktivnostima koja nastaju bombardovanjem urana neutronima. 1938. godine, Irena Žolio-Kiri i Pavle Savić objavljuju rezultate svojih istraživanja. Bilo je to otkriće nuklearne reakcije, kasnije poznate kao – fisija. Već naredne godine, čuveni nemački naučnici Oto Han i Fric Štrasman, koji su s početka osporavali ove rezultate, priznaju njihovu ispravnost. Kada je celokupna naučna javnost očekivala da će Irena Žolio-Kiri i Pavle Savić dobiti Nobelovu nagradu, izbio je rat, tokom koga ova nagrada nije dodeljivana. Nagrada za otkriće fisije dodeljena je tek 1944. i to samo Oto Hanu, koji je samo empirijski dokazao jednu od Žolio-Kirijevih i Savićevih hipoteza. Francuzi i danas smatraju ovo velikom nepravdom, što dokazuje i natpis na ploči u Palati otkrića u Parizu.

U Parizu će započeti i Savićev buran revolucionarni život. On se pre rata priključuje studentskom pokretu, pomaže našim „španskim dobrovoljcima“ i ulazi u francusku ćeliju KPJ. Posle proterivanja iz Francuske, vraća se u Beograd gde dobija mesto profesora na Medicinskom fakultetu. Nakon kapitulacije Jugoslavije, bio je aktivan član Komunističke partije, a dugo je bio jedini šifrant Vrhovnog štaba i tvorac recepta za eksplozive. Ipak, njegov karakter je i tu došao do izražaja.  U Drvaru, jula 1943. godine, zamerio se Titovoj ljubavnici primedbom da psa hrani mesom, a vojnici gladuju. Odmah su mu oduzeta sva zaduženja i udaljen je iz Vrhovnog štaba.

Tu počinju njegovi teški dani, no kao da je bio pod zaštitom dobrog anđela čuvara, uvek je uspevao da izađe iz svih neprilika još jači: i kada je prekomandovan u Sedmu krajišku brigadu, čija je ratna putanja bila najteža; i kada je kao prorektor Beogradskog univerziteta sprečavao čistku „ideološki nepodobnih“ nastavnika; i kada je kasnije vratio partijsku knjižicu. Iz svega toga, Pavle Savić je izašao besprekornog integriteta. Kada je Tito odlučio da pravi Institut za nuklearne nauke, niko drugi nije mogao da ga vodi osim Savića. U vreme njegovog rukovođenja Institutom, Jugoslavija je svrstavana u pet najvećih nuklearnih sila na svetu (uz SAD, SSSR, Englesku i Francusku). Ipak, njegova načela transparentnosti u radu i daljeg razvoja Instituta su došla u sukob sa namerama Vlade, pa se desilo nezamislivo: legenda Instituta i njegov tvorac, dao je neopozivu ostavku. Tada je dao ostavke i na svih svojih drugih 16 funkcija, a zadržao samo najdražu, profesorsku (fizička hemija). Od 1948. je bio redovni član SANU, a od 1971. do 1981. i njen predsednik. Iako bez doktorata (zbog ratnih okolnosti), 1957. je postao počasni doktor Beogradskog univerziteta.

Iako sa ogromnim naučnim ugledom u svetu, o čemu svedoče dva Ordena Legije časti, Medalja Raderforda i Zlatna medalja Lomonosova, njegova borba za veći uticaj vrhunskih naučnih radnika na školske planove i programe (bio je najžešći kritičar „usmerenog obrazovanja“, nazivajući to „osvetom bivših ponavljača“), bio je bezuspešan.

Do poslednjeg dana aktivan, okružen porodicom i brojnim saradnicima, umro je u svojoj kući u Beogradu u dubokoj starosti. Na lični zahtev nije sahranjen u Aleji zaslužnih građana, nego u porodičnoj grobnici.

Aleksandar Radović

 

 

 Borislav Mihajlović Mihiz, književnik, književni kritičar, upravnik Biblioteke Matice srpske

(Irig, 17. X 1922 – Beograd, 15. XII 1997)

 

Otac Gojko sveštenik crkve Uspenija Presvete Bogorodice u Mihizovom rodnom mestu, majka Vukosava (rođena Jeftić) iz obližnjeg sremskog sela Ledinci.

Osnovnu školu završava u Irigu, mestu veoma značajnom u njegovom stvaralaštvu. Upisuje klasično odeljenje Gimnazije u Sremskim Karlovcima, gde je u sedmom razredu nagrađen za školski zadatak iz veronauke. Već tada pokazuje interesovanje za klasične nauke i književnost, a nastavu mu drži Teodora –Majica Petrović, jedna od najboljih profesorki srpskog jezika i književnosti u „srpskom Sionu“.

Drugi svetski rat provodi u Beogradu i na salašu kod Pančeva. Po oslobođenju zemlje stiže u Beograd i upisuje studije ekonomije. Postaje „član Simine 9a“, grupe intelektualaca koja se početkom pedesetih godina XX veka okuplja na toj znamenitoj beogradskoj adresi. Prijatelji i saradnici (Dobrica Ćosić, Mića Popović, Živorad Stojković i drugi) podstiču ga na objavljivanje zbirke poezije Pesme (1947). Druži se sa slikarima članovima Zadarske grupe (Bata Mihailović, Petar Omčikus, Kosa Bokšan i drugi), učestvuje na radnim akcijama.

Kustos pripravnik u Muzeju Vuka i Dositeja u Beogradu postaje tokom druge polovine 1949. godine. Diplomira na književnim studijama (februar 1950), na Žabljaku služi vojni rok (1950-1951).

Književni kritičar NIN-a od 1951. do 1954. godine, u nedeljniku afirmiše umetničke vrednosti posleratnih modernista (Vasko Popa, Miodrag Pavlović, Mića Popović…). Tokom pedesetih objavljuje dve knjige kritika Oglede (1951) i Od istog čitaoca (1956). Ženi se Milicom Riđevac (1952) i dobija stipendiju za boravak u Parizu (1952-1953). Nastanjuje se u „umetničkoj koloniji“ na Starom sajmištu, podnosi inicijative za obeležavanje jubileja pisaca i slikara, organizuje izložbe o narodnoj kulturi Srba (etnološka građa iz fondova biblioteka) i druge manifestacije. Učesnik književnog života, polemičar na Kongresima pisaca Jugoslavije, postaje upravnik Biblioteke Matice srpske u Novom Sadu (1955-1960).

Biblioteka Matice srpske, koja datira iz 1838. godine, za vreme Mihizovog mandata pravno je odvojena od Matice srpske, svog osnivača. Nastavljeno je formiranje Muzejske zbirke Vojvodine, osnovana je zbirka retkih i zabranjenih knjiga, otkupljene su arhivalije (pisma, dokumenti) patrijarha Rajačića, urađena je revizija periodičnih publikacija BMS, izdvojene su knjige Izdavačkog preduzeća Matice srpske, kao i Biblioteka Save Tekelije, dobrotvora i osnivača Zavedenija u Pešti. U petogodišnjem periodu započeto je prikupljanje referensne literature (enciklopedije, rečnici), proveravaju se fondovi stare i retke srpske knjige, a izdanja su kompletirana i mikrofilmovana (kupovina od dr Georgija Mihailovića iz Inđije, 1959).

Zgrada Biblioteke Matice srpske je adaptirana i proširena novim čitaonicama. O svim poslovima u BMS pisano je u Letopisu Matice srpske krajem pedesetih godina XX veka. Biblioteka dobija nove legate (Srpska pravoslavna velika gimnazija u Novom Sadu), posebne signature dobijaju izdanja Srpske akademije nauka u umetnosti (SANU) i drugih jugoslovenskih akademija.

Rešavano je „pitanje Pozajmnog odeljenja“ koje je postalo osnova fonda Gradske biblioteke u Novom Sadu. Izrađeni su imenski i predmetni katalozi monografskih i serijskih publikacija, a Biblioteka Matice srpske ubrzo počinje sa indeksiranjem bibliotečkog fonda prema principima Univerzalne decimalne klasifikacije (UDK). Počelo je uređivanje Gimnazije u Sremskim Karlovcima, a Biblioteka postaje značajan darodavac publikacija gradskim i narodnim bibliotekama širom Jugoslavije.

Krajem oktobra 1960. godine, Borislav Mihajlović Mihiz podnosi ostavku na položaj upravnika Biblioteke Matice srpske. Decembra iste godine zapošljava se u „Avala filmu“, preduzeću za proizvodnju i izvoz filmova, gde radi tri godine (1960-1963).

Tokom jeseni 1962. godine boravi u Irigu i drži besedu povodom 120 godina osnivanja Srpske čitaonice u tom mestu. Sledeće 1963. godine objavljuje dramu Banović Strahinja, koja je premijerno izvedena iste godine u Jugoslovenskom dramskom pozorištu. Saradnik je na scenariju filma Sofije (Soje) Jovanović Put oko sveta do delu Branislava Nušića (1964), kao i na adaptaciji dela prozaiste Branka Ćopića Orlovi rano lete (1966).

Od januara 1967. do aprila iste godine radi u Izdavačkom preduzeću Prosveta kao urednik, a Narodno pozorište iz Beograda izvodi mu dramu Komandant Sajler. Komentariše srpsko-hrvatske kulturne odnose, daje podršku studentima Beogradskog univerziteta u junskom demonstracijama 1968. godine. Sledeće 1969. godine premijerno je izvedena njegova drama Kraljević Marko u Jugoslovenskom dramskom pozorištu.

Umetnički savetnik pozorišta Atelje 212 postaje 1971. godine, a Srpska književna zadruga objavljuje knjigu izabranih kritika Mihizovih pod naslovom Književni razgovori. Piše predgovore za nove knjige domaćih pisaca (Borislav Pekić, Antonije Isaković, Skender Kulenović…), dramatizuje delo Mir-Jam Ranjeni orao. Putuje na Hilandar i Meksiko, član je Odbora za zaštitu umetničkih sloboda, radi dramatizacije romana Vreme smrti Dobrice Ćosića, poema Matije Bećkovića, romana Borislava Pekića i druge. U režiji Soje Jovanović u Ateljeu 212 premijerno izvedena njegova predstava Osuđeni Pera Todorović o značajnom srpskom novinaru i revolucionaru. Knjiga Mihizovih izabranih drama Izdajice (1986) i „crteži iz profila“ pod nazivom Portreti (1988) skreću pažnju na dramski opus autorov, ali i na značajne ličnosti naše kulturne istorije.

Početkom devedesetih godina publicistički je i politički angažovan. Knjiga memoara Autobiografija o drugima (knjiga prva) izlazi 1990. godine, a njen autor dobitnik je nagrada „Miloš Crnjanski“ i „Branko Ćopić“. Sa balkona Narodnog pozorišta u Beogradu obraća se učesnicima mitinga srpske opozicije 9. marta 1991. godine. Postaje poslanik opozicione koalicije DEPOS u Narodnoj skuštini Republike Srbije, ali ubrzo podnosi ostavku. U nedeljniku NIN objavljuje tekst „Predlog za razmišljanje u deset tačaka“ o aktuelnoj političkoj situaciji u Jugoslaviji i šansama za njeno razrešenje.

Druga knjiga Mihizove Autobiografije o drugima pojavljuje se 1993. godine, a „nisku sjajnih anegdota iz javnog i književnog razdoblja“ (reči Mihajla Pantića) objavljuje BIGZ. Sledeće godine objavljuje svoju poslednju knjigu – Kazivanja i ukazivanja.

Najpopularniji srpski književni kritičar i publicista u XX veku sahranjen je u porodičnoj grobnici u rodnom Irigu.