Aleksandar Radović

 

 

 Borislav Mihajlović Mihiz, književnik, književni kritičar, upravnik Biblioteke Matice srpske

(Irig, 17. X 1922 – Beograd, 15. XII 1997)

 

Otac Gojko sveštenik crkve Uspenija Presvete Bogorodice u Mihizovom rodnom mestu, majka Vukosava (rođena Jeftić) iz obližnjeg sremskog sela Ledinci.

Osnovnu školu završava u Irigu, mestu veoma značajnom u njegovom stvaralaštvu. Upisuje klasično odeljenje Gimnazije u Sremskim Karlovcima, gde je u sedmom razredu nagrađen za školski zadatak iz veronauke. Već tada pokazuje interesovanje za klasične nauke i književnost, a nastavu mu drži Teodora –Majica Petrović, jedna od najboljih profesorki srpskog jezika i književnosti u „srpskom Sionu“.

Drugi svetski rat provodi u Beogradu i na salašu kod Pančeva. Po oslobođenju zemlje stiže u Beograd i upisuje studije ekonomije. Postaje „član Simine 9a“, grupe intelektualaca koja se početkom pedesetih godina XX veka okuplja na toj znamenitoj beogradskoj adresi. Prijatelji i saradnici (Dobrica Ćosić, Mića Popović, Živorad Stojković i drugi) podstiču ga na objavljivanje zbirke poezije Pesme (1947). Druži se sa slikarima članovima Zadarske grupe (Bata Mihailović, Petar Omčikus, Kosa Bokšan i drugi), učestvuje na radnim akcijama.

Kustos pripravnik u Muzeju Vuka i Dositeja u Beogradu postaje tokom druge polovine 1949. godine. Diplomira na književnim studijama (februar 1950), na Žabljaku služi vojni rok (1950-1951).

Književni kritičar NIN-a od 1951. do 1954. godine, u nedeljniku afirmiše umetničke vrednosti posleratnih modernista (Vasko Popa, Miodrag Pavlović, Mića Popović…). Tokom pedesetih objavljuje dve knjige kritika Oglede (1951) i Od istog čitaoca (1956). Ženi se Milicom Riđevac (1952) i dobija stipendiju za boravak u Parizu (1952-1953). Nastanjuje se u „umetničkoj koloniji“ na Starom sajmištu, podnosi inicijative za obeležavanje jubileja pisaca i slikara, organizuje izložbe o narodnoj kulturi Srba (etnološka građa iz fondova biblioteka) i druge manifestacije. Učesnik književnog života, polemičar na Kongresima pisaca Jugoslavije, postaje upravnik Biblioteke Matice srpske u Novom Sadu (1955-1960).

Biblioteka Matice srpske, koja datira iz 1838. godine, za vreme Mihizovog mandata pravno je odvojena od Matice srpske, svog osnivača. Nastavljeno je formiranje Muzejske zbirke Vojvodine, osnovana je zbirka retkih i zabranjenih knjiga, otkupljene su arhivalije (pisma, dokumenti) patrijarha Rajačića, urađena je revizija periodičnih publikacija BMS, izdvojene su knjige Izdavačkog preduzeća Matice srpske, kao i Biblioteka Save Tekelije, dobrotvora i osnivača Zavedenija u Pešti. U petogodišnjem periodu započeto je prikupljanje referensne literature (enciklopedije, rečnici), proveravaju se fondovi stare i retke srpske knjige, a izdanja su kompletirana i mikrofilmovana (kupovina od dr Georgija Mihailovića iz Inđije, 1959).

Zgrada Biblioteke Matice srpske je adaptirana i proširena novim čitaonicama. O svim poslovima u BMS pisano je u Letopisu Matice srpske krajem pedesetih godina XX veka. Biblioteka dobija nove legate (Srpska pravoslavna velika gimnazija u Novom Sadu), posebne signature dobijaju izdanja Srpske akademije nauka u umetnosti (SANU) i drugih jugoslovenskih akademija.

Rešavano je „pitanje Pozajmnog odeljenja“ koje je postalo osnova fonda Gradske biblioteke u Novom Sadu. Izrađeni su imenski i predmetni katalozi monografskih i serijskih publikacija, a Biblioteka Matice srpske ubrzo počinje sa indeksiranjem bibliotečkog fonda prema principima Univerzalne decimalne klasifikacije (UDK). Počelo je uređivanje Gimnazije u Sremskim Karlovcima, a Biblioteka postaje značajan darodavac publikacija gradskim i narodnim bibliotekama širom Jugoslavije.

Krajem oktobra 1960. godine, Borislav Mihajlović Mihiz podnosi ostavku na položaj upravnika Biblioteke Matice srpske. Decembra iste godine zapošljava se u „Avala filmu“, preduzeću za proizvodnju i izvoz filmova, gde radi tri godine (1960-1963).

Tokom jeseni 1962. godine boravi u Irigu i drži besedu povodom 120 godina osnivanja Srpske čitaonice u tom mestu. Sledeće 1963. godine objavljuje dramu Banović Strahinja, koja je premijerno izvedena iste godine u Jugoslovenskom dramskom pozorištu. Saradnik je na scenariju filma Sofije (Soje) Jovanović Put oko sveta do delu Branislava Nušića (1964), kao i na adaptaciji dela prozaiste Branka Ćopića Orlovi rano lete (1966).

Od januara 1967. do aprila iste godine radi u Izdavačkom preduzeću Prosveta kao urednik, a Narodno pozorište iz Beograda izvodi mu dramu Komandant Sajler. Komentariše srpsko-hrvatske kulturne odnose, daje podršku studentima Beogradskog univerziteta u junskom demonstracijama 1968. godine. Sledeće 1969. godine premijerno je izvedena njegova drama Kraljević Marko u Jugoslovenskom dramskom pozorištu.

Umetnički savetnik pozorišta Atelje 212 postaje 1971. godine, a Srpska književna zadruga objavljuje knjigu izabranih kritika Mihizovih pod naslovom Književni razgovori. Piše predgovore za nove knjige domaćih pisaca (Borislav Pekić, Antonije Isaković, Skender Kulenović…), dramatizuje delo Mir-Jam Ranjeni orao. Putuje na Hilandar i Meksiko, član je Odbora za zaštitu umetničkih sloboda, radi dramatizacije romana Vreme smrti Dobrice Ćosića, poema Matije Bećkovića, romana Borislava Pekića i druge. U režiji Soje Jovanović u Ateljeu 212 premijerno izvedena njegova predstava Osuđeni Pera Todorović o značajnom srpskom novinaru i revolucionaru. Knjiga Mihizovih izabranih drama Izdajice (1986) i „crteži iz profila“ pod nazivom Portreti (1988) skreću pažnju na dramski opus autorov, ali i na značajne ličnosti naše kulturne istorije.

Početkom devedesetih godina publicistički je i politički angažovan. Knjiga memoara Autobiografija o drugima (knjiga prva) izlazi 1990. godine, a njen autor dobitnik je nagrada „Miloš Crnjanski“ i „Branko Ćopić“. Sa balkona Narodnog pozorišta u Beogradu obraća se učesnicima mitinga srpske opozicije 9. marta 1991. godine. Postaje poslanik opozicione koalicije DEPOS u Narodnoj skuštini Republike Srbije, ali ubrzo podnosi ostavku. U nedeljniku NIN objavljuje tekst „Predlog za razmišljanje u deset tačaka“ o aktuelnoj političkoj situaciji u Jugoslaviji i šansama za njeno razrešenje.

Druga knjiga Mihizove Autobiografije o drugima pojavljuje se 1993. godine, a „nisku sjajnih anegdota iz javnog i književnog razdoblja“ (reči Mihajla Pantića) objavljuje BIGZ. Sledeće godine objavljuje svoju poslednju knjigu – Kazivanja i ukazivanja.

Najpopularniji srpski književni kritičar i publicista u XX veku sahranjen je u porodičnoj grobnici u rodnom Irigu.

Dragan Stojmenović

 

Epsko-fantastična kvalifikacija srpskog igranog filma

(završno poglavlje)

 

^{„Film ne čine slike,}

^{već duša tih slika.”}

^{Abel Gans}

 

Epski i fantastični elementi, otkriveni (detektovani) u fabulativnom toku analiziranih filmova definišu njihov epsko-fantastični modus. Uspostavljen epsko-fantastični modus predstavlja novu kvalifikacijusrpskih igranih filmova.

Na hipotetičko pitanje postojanja epsko-fantastičnog modela u srpskoj kinematrografiji nalazimo odgovor u prvom igranom filmu srpske kinematografije Karađorđe ili Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa, u kome dokazan epsko-fantastični modus čini osnovni model ovog istraživanja.

Epska fantastika u srpskom igranom filmu, kao nova kvalifikacija srpskog filmološkog diskursa, u ovom naučnom radu, detektovana je u četiri igrana filma nacionalne kinematografije: Karađorđe ili Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa, Čiča Ilija Stanojević, 1911; Čudotvorni mač, Vojislav Nanović, 1950; Hasanaginica, Miodrag Mića Popović, 1967; Banović Strahinja, Vatroslav Mimica, 1981.

 

Arhetip i stereotip

 

Često se film upoređuje sa snom, kao oniričkom fantazijom koja projektuje naše želje u arhetipskom kodu. San, koji se odvija u misaonoj dimenziji čoveka, postaje simbolički prostor. Dešifrovanjem simbola, koji se reflektuju u sižejni kontekst filmskih izraza, učvrstio sam sistem, koji gradi modus u epsko-fantastičnom smislu.

Zaključujem da je osnovni unutrašnji princip epsko-fantastičnih filmova sistem vrednosti paralelan stvarnom svetu religije, morala i ideologije. Mitološki kôd daje univerzalnu strukturu koja odgovara zajedničkim težnjama i snovima sociološke populacije, šireći se na univerzalni jezik civilizacije.

Odlika takvih filmova pruža velike mogućnosti za harizmatičnu edukaciju perceptora, ali i psihološku manipulaciju, naizgled skrivenu od poimanja, prosečnog gledaoca.

 

 

Sva četiri filmska ostvarenja, koja su bila predmet analize, otkrivaju sukob pojedinca u odnosu na društvo. Vodilja sudbine glavnih junaka je prikrivena manipulacija, realizovana na različite načine.

Arhetipovi, koji prelaze u stereotipove vremena u kome su filmovi nastali, daju mogućnost recepcije širokog dijapazona gledalaca. Spajajući vremensku dimenziju prošlosti i predviđanja budućnosti, oni kreiraju savremeni izraz sadašnjosti, izražen u mitološkom-svevremenom smislu.

 

Perpetuum mobile

 

Mit, kao večito pokretna misaona energija čovečanstva, svojevrstan je perpetuum mobile. Jednom pokrenut, nikad zaustavljen. Savremeni izraz takve neuništive energije, predstavljaju filmovi epsko-fantastičnog modusa. „Mitološka mašina”, koja pokreće sebe samu, prima neiscrpnu energiju čovečanstva,  i „hrani se” istorijskim talogom, nagomilanim kroz prohujale vekove. Takva „filmska mašina” uči nas i pokazuje kako da savladamo i razumemo, na pravilan način, svet oko sebe. Nivo svesti i savesti psihološkog univerzuma čoveka, „baždari” ovo večno „postrojenje”, čiji su produkti filmovi Epske fantastike.

 

Potencijal epsko-fantastičnih filmova

Zora novog milenijuma donela je civilizaciji informatičku eru. Velika količina informacija koje na čovečanstvo projektuju savremeni masovni mediji neosporno utiče na formiranje stavova u svesti individue. Dostupnija informacija, u početku, olakšala je komunikaciju između ljudi, međutim, mutacija ogromnih količina informacija, koje svakodnevno deluju na čoveka, dovela je do sve veće evidentne otuđenosti među populacijom i čovekove, sve veće, nespremnosti na socijalizaciju i uključivanje u društvene tokove. Pogubne posledice masovnih medija po čoveka i njegovu okolinu mogu sanirati samo dugoročni, sistematski planovi o usmeravanju i brižljivim odabirom sadržaja koji se emituju posredstvom medija.

Osnovna ćelija društva-porodica opasno je ugrožena na početku trećeg milenijuma u koji smo zakoračili. Osnovna ljudska načela, koja karakterišu humani stav prema čoveku i njegovoj okolini, stavljena su pred veliki ispit. Konformizam, želja za moći, dominacija i emancipacija utrli su put ka destruktivnom ponašanju celokupne populacije, koja nespremno dočekuje savremene svetske društveno-političke tokove u smislu globalizacije, koja je, želeli mi to ili ne, neminovno produkt informatičke ere i današnjice u kojoj živimo i stvaramo.

            Filmovi epske fantastike upravo mogu da posluže kao kolektivni medikament, koji je našem društvu toliko potreban. Neiscrpno autohtono tradicionalno istorijsko nasleđe koje ovi prostori poseduju treba pravilno usmeriti. Najbolji način za to su „mitološka postrojenja”, u vidu epsko-fantastičnih igranih filmova. Edukacija u smislu oživljavanja izvornog osećanja plemenitosti, pravde, humanosti i kodeksa treba da bude prioritet. Pravilni, neodvojivi odnos čoveka i prirode, na koji nam ukazuju epsko-fantastični filmovi, putokaz je toliko potrebnoj ekološkoj osvećenosti.

Internacionalni filmski autori i kompanije neprestano tragaju za izvornim mitološkim nasleđem, koji će im poslužiti za eksploataciju i distribuciju novih filmskih izraza. Upravo na našim prostorima su u mogućnosti da dobiju originalne ideje, kojim srpska tradicija obiluje. Drevni duh srpske nacije mora biti spreman da uobliči i ponudi ogroman potencijal svog nacionalnog nasleđa time afirmišući našu kulturu, koja ujedno može da bude i ekonomski podsticaj.

Ovaj naučno-istraživački rad, kao pionirski poduhvat, definisao je četiri filmska ostvarenja u epsko-fantastičnom modusu. Taj broj koji, nadam se, nije konačan, ostavlja mogućnost za buduća istraživanja epske-fantastike u srpskom igranom filmu.