Jaša Denegri

 

Duhovni temelji Veličkovićeve umjetnosti nastali su sažimanjem iskustava subjektivnog sjećanja, uočavanjem pojava objektivne realnosti i slutnjom moguće, iako neželjene budućnosti. Emocionalni napon kojim Veličković iznosi svoje spoznaje i svoje istine ne proizilazi iz razloga isključivo podsvjesnog psihičkog stanja već je posljedica umjetnikova neminovog ali i svjesno izgrađivanog duhovnog stava: jer, ma koliko se na prvi pogled moglo činiti suprotno, ova umjetnost posjeduje vrlo određenu intelektualnu podlogu sa koje stvari i pojave promatra s jasnom spoznajom o složenosti njihova bića i o mnogostrukosti njihova značenja. Drastičnost prizora, na čemu Veličković inzistira, znak je njegove potrebe za otvorenom komunikacijom, za razumljivim i direktnim izjašnjenjem: on ne želi da se u svom govoru služi višesmislenim simbolima, da poseže za hermeničkim ublaživanjima iskaza, vjerujući da nema te spoznaje koja ne bi mogla biti izrečena s punom otvorenošću misli i sagledavajući snagu čovekova duha upravo upravo u toj spremnosti da sve istine prenosi i prima u punoj odgovornosti neposrednog obraćanja.

U tom cilju Veličković je izgradio specifičan tip sižea koji ne podnosi raskorak između prizora motiva i njegova značenja: jer, ma koliko bila složena poruka koja je objavljena, put njenog prenosa krajnje je koncentriran, a time se potvrđuje umetnikova sposobnost da u saopćavanju svojih iskustava govori s punom efikasnošću jezika koji neće biti opterećen parafrazama ili udaljavanjima od središta osnovne ideje. Treba cijeniti tu osobinu Veličkovićeva slikarstva upravo zbog toga što sadržaji o kojima on svjedoči nisu ni najmanje umirujući i blagi: puni su, štaviše, neke teške, često tragične i uznemirujuće vizije. Jer, ikonografija ove umjetnosti sva je sačinjena od kronike jedne inferalne realnosti: od prizora upravo trenutačnog nastupa uništenja kao oblika modernog „momento mori”, preko motiva u kojima su sile elementarne fizičke destrukcije dane kao akteri surovog i divljeg bestijarija, pa do teme „oratora” u kojoj je iskazan otpor protiv svih postavki duhovne, ideološke i političke prinude, Veličković razastire široku skalu simbola kojima reagira na neke osnovne egzistencijalne situacije suvremenog svijeta, situacije čije smo prisutnosti u svom životnom djelokrugu upravo svakodnevni svjedoci. Zato mnoštvo simbola i predmetnih indikatora u scenografiji Veličkovićevih prizora samo pobliže tumačiti vrijeme i mjesto događanja radnje: sve su to poprišta naše suvremene realnosti, našeg tehničkog i industrijskog svijeta, u kome uz perspektive neslućenog razvitka zajedničkih ljudskih graditeljskih snaga neprestano postoji i ona uvijek neizvjesna strana individualnog nemira, osobne nesreće i neumitnosti nekih trajnih prirodnih zakona. Veličković je svjestan značenja tih činjenica u čovjekovoj životnoj realnosti, i zbog prisutnosti tog momenta upozorenja ne treba ovu umjetnost smatrati za uporište duhovnog skepticizma pred horizontima progresa: on samo želi još jednom istaći ono danas opće prihvatljivo gledište da put budućnosti nije jednosmjerna mehanička fatalnost već upravo obrnuto, uzajamno i neprekidno opiranje i izgrađivanje u čijoj neprestanoj akciji dolazi do ostvarivanja novih vrijednosti života. A postojanost tih vrijednosti, dugo građenih i veoma dragocenih, može biti brzo prekinuta nekontroliranim silama destrukcije, i ovaj naš umjetnik svojim cjelokupnim naporom uvijek iznova dovodi pred predodžbu onog mogućeg tragičnog ishoda koji prijeti svakom, i najčvršćem, ljudskom činu. I zato, ma koliko nam se ponekad činio prenaglašen ton svjedočanstva Veličkovićeve umjetnosti, neka nam ne bude strano ono uzbuđenje i ona osećajnost kojom se umjetnik obraća svijetu: jer to je duhovni stav jednog od najodgovornijih tumača životnih shvaćanja one generacije koja u svom delovanju ne traži odobravanja i popuštanja već zahtijeva pravo na svoju riječ u svjesnoj i djelatnoj prisutnosti generacije koja je spremna da u djelo koje gradi unese sve svoje energije i sva svoja nadanja, ali zato više ne želi da na svoja lica navlači masku lažnog zadovoljstva.

 

Izložbeni katalog Veličković štampan je povodom izložbe u Galeriji suvremene umjetnosti u Zagrebu (5-28. IX 1969). Primerak se čuva u Likovno-grafičkoj zbirci Biblioteke Matice srpske pod signaturom Ук II 4025

Katarina Ambrozić

 

… Jedna se malena ptica spustila na patrljak strašila, iznakažen lik ogleda se u ogromnim očima muve, u predelu pustoši poljski pacov zastao pred lešinom konja, uz smrskanu glavu dečaka sletela senka još jedne ptice…

To je u svet užasa zalutala umetnikova nežnost. Jače od straha, ona je njegov poziv, i opomena i molba…

 

„Bežali smo iz grada, nad našim glavama ljuljali su se streljani, obešeni o kandelabre. Kada smo se vraćali, uz put su ležale naduvene konjske lešine, a iz ruševina izvlačili su iznakažena tela. Bilo mi je sedam godina…”

 

Veličković je slikar i crtač – izvanredan crtač. Doslednost njegove umetničke koncepcije sagledava se u obe discipline.

Njegov je crtež go, svirep, on je srž umetnikove misli, direktan prodor njegove namere da pobudi saučešće, da odbrani ljudsko – to je elemenat kojim sklapa poruku molbe i opomene, njegov zov na uzbunu. Njegovo je slikarstvo po tematici identično, ali bogatije, inventivnije, rafiniranije, toplije čak. To su setne kompozicije, svirepe a nežne, što usred užasa detinjom čednošću pričaju da ne mogu da prebole neka daleka, nežna sećanja.

Likovni kvalitet dela ne remete uz glavni motiv kompozicije uklopljene storije koje dozivaju u sećanje lepotu naivne pričljivosti nekih majstora severne renesanse.

Ako je delo Veličkovića u postupku klasično, u koncepciji je savremeno. Insistirajući i na najmanjem detalju, on je zaljubljen u svoj posao u onom plemenitom smislu umetničkog zanatlije prošlosti koji smatra pitanjem časti da mu iz ruku izađe delo „urađeno do kraja”. Međutim, svojim idejnim podtekstom, sadržajem i tendencijom, ova dela su odraz savremenog doživljavanja jednog modernog umetnika koji je umeo da nađe originalan izraz za paradoks koji sklapa susret jednog mučnog sećanja sa upornošću jednog plemenitog verovanja.

 

Ovaj dramatičan susret sproveden je kroz sve elemente slike. Zato u delu Veličkovića ništa nije slučajno. Njegov likovni jezik je jasan i suveren, u klasičan repertoar egzekucije uneo je širok raspon ekspresivnih mogućnosti: od senzibilnih lirskih poteza praćenih treptajem lazurnih senki do insistiranja na tvrdom, čak grubom potezu uz koji mrakovi gustih tamnih mrlja zvuče muklo i surovo, od fakture emaljne i klasične do debelih nanosa žitke paste koja isfakturiranim površinama doprinosi savremenoj ekspresionističkoj koncepciji slike.

Takvo delo koje  obrađuje biološke oblike, unakažene delove organizma s kojih zjapi sabrana koža, obrađeno sa faktografskom preciznošću koja u svojoj ubedljivosti dopire do svireposti i čini od ovih čudovišta stravična realna priviđenja – takvo delo nije ni anatomija monstruma, niti nosilac neke frojdovske simbolike – to je opomena, prodorna kao vrisak! Jer ove predstave čine, u stvari, revers medalje umetnikovih doživljaja, one su čežnja za onim što nisu i u čemu ih nema, one su želja da ih nikada ne bude.

Na Veličkovićevim slikama, uz ove ogromne utvare straha koje su svirepom istinom rasturile život dečje sobe, žive čitavi spletovi bića i stvari. To su storije maštovite i poetične, sklepane od sićušnih predmeta preraslih u želju da se prekinuta igra nastavi… To je bogat, neobičan inventar iz dečjih snova sačuvane vizije koja među igračke pale s napuštene police krhkim lestvicama uspinje čovekolikog psića – tužnog svedoka opustelog kaveza. Iz njega su izgubljene ptice zalutale po svim slikama…

I boje podupire istinitost neobične ispovesti. Dok se isprva uplitala bojažljivom akcentima u sočno crno-belo tkanje slike, sada osvaja njenu površinu noseći vrednost simbola. I dok je plavom istkana poetičnost daljina, mrkom – ogrejana predmetnost detalja, crvena iz srca slike, pretvorena u užas mrtve glave, razdire tišinu.

Ovakvi Velikčkovićevi „prizori straha” donose predstave sagledane u groznici uznemirenog detinjstva, pa zatim oslobođene vremenske dimenzije i doprle do granice u kojoj se stiču san i java. U tom susretu doživljeno je postalo svesni faktor i oplodilo je umetnikovu misao kreativnom snagom. Tako nastao fantastični svet užasa nije trauma, niti je ovakva umetnost nadrealistička. Ona je svesna, plemenita potreba, jedna neophodnost čiji je pokretač jedan vrlo kompleksan motiv ali isključivo humane pobude – da prikazom smrti dokuči pravo života, užasom podstakne potrebu za plemenitošću, degradiranjem ljudskog izazove njegovo dostojanstvo i lepotu.

Pre dvadeset godina, snagom nagona osetio je da o stravičnoj niti neke svemoćne paučine visi sve što je tada za njega bilo igra, radost, nežnost… Danas, između nemogućnosti zaborava i svoje vere u snagu življenja umetnik je, svesan preteće snage razaranja, odabrao ovakvu poruku kao borbu za ono što jeste život, lepota – i pravo na njih.

 

Novembar 1963.

 

Izložbeni katalog Vladimir Veličković, Branko Miljuš (Salon Moderne galerije, Beograd, 7. XII 1963 – 5. I 1964) čuva se u Likovno-grafičkoj zbirci Biblioteke Matice srpske. Signatura je Ук II 138